Επιμέλεια Κυριάκος Πεταλίδης
Με μορφή πολιτιστικού σωματείου ιδρύθηκε το 1976 στη Θεσσαλονίκη από πρόσφυγες Μικρασιάτες πρώτης γενιάς με σκοπό, από τότε μέχρι σήμερα, την διάσωση και διάδοση της ιστορίας και του πολιτισμού των Αλησμόνητων Πατρίδων της Μικρασίας. Ιδρύθηκε από μια ομάδα Σμυρνιών προσφύγων που εγκαταστάθηκαν στην Θεσσαλονίκη μετά τον ξεριζωμό του 1922 και την ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Στην πρωτοβουλία του Ιωάννη Καϊση συμπαραστάθηκαν, μεταξύ άλλων, οι αδελφοί Μιχάλης και Σπύρος Μαυρίδης και ο Δημήτρης Σιμιτόπουλος, οι οποίοι, όντες παλιότερα ιδρυτικά μέλη της Ιωνικής Εστίας Θεσσαλονίκης, δημιούργησαν το νέο σύλλογο. Από τους κατά καιρούς παλιούς συνεργάτες – μέλη των Διοικητικών Συμβουλίων της Ένωσης αξίζει να μνημονευθούν επιπρόσθετα τα ονόματα των: Ιπποκράτη Κοκρανίδη, Βασίλη Τσεγκελή, Κώστα Καραφύλλογλου και Δημήτριου Ταμπακίδη. Η συμβολή τους υπήρξε σημαντική και η αγάπη τους για τις Αλησμόνητες Πατρίδες που υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν σε νεαρή ηλικία συνέδραμε αποφασιστικά στο συντονισμό του έργου της Ένωσης και στην επιτυχή πραγματοποίηση των μέχρι στιγμής στόχων της. Από τα πρώτα βήματά του ο σύλλογος, όπως άλλωστε και όλοι οι προσφυγικοί φορείς της εποχής, βρέθηκε αντιμέτωπος με το στεγαστικό πρόβλημα. Ο μαραθώνιος αγώνας της Ενωσης για την απόκτιση ιδιόκτητης στέγης τελεσφόρησε χάρη στην επιμονή του προέδρου της Ένωσης, Ευθ. Ν. Αρζόγλου και το όραμα είκοσι τριών χρόνων υλοποιήθηκε με την λειτουργία πλέον του Πνευματικού Κέντρου «Μικρασία» από το έτος 2002. Στον μεγαλύτερο για τα δεδομένα της Βόρειας Ελλάδας μικρασιατικό χώρο, που εκτείνεται σε επιφάνεια 500 τ.μ. στον προσφυγικό δήμο της Καλαμαριάς, συστεγάζεται και το Ε΄ ΚΑΠΗ του Δήμου.
Η Ένωση ενίσχυσε σημαντικά καθ’ όλη την πορεία της τον μικρασιατικό ελληνισμό, υποστηρίζοντας παντοιοτρόπως τα μικρασιατικά, κυρίως, σωματεία τόσο ηθικά όσο και υλικοτεχνικά και οικονομικά. Ενδυνάμωσε επίσης δραστικά την θέληση ορισμένων συμπατριωτών για την δημιουργία νέων συλλόγων. Με αυτό το πνεύμα και με την άμεση και ενεργό παρότρυνση και υποστήριξη της Ένωσης ιδρύθηκε η Ένωση Μικρασιατών και Ανατολικοθρακιωτών στην Μελβούρνη της Αυστραλίας με πρόεδρο τον κ. Πλούταρχο Δεληγιάννη το 1995. Τελευταία, το 2007, τέσσερις νέοι σύλλογοι ενσωματώθηκαν στην οικογένεια της εκπροσώπησης του μικρασιατικού ελληνισμού με την αμέριστη συμπαράσταση της Ένωσης Σμυρναίων – Μικρασιατών Βορείου Ελλάδος. Πρόκειται για την Ένωση Μικρασιατών Φοιτητών «Ε.ΜΙ.Φ.», την Ένωση Νεολαίας Μικρασιατών, την Ένωση Φίλων της Στέγης Μικρασιατικού Πολιτισμού και την Ένωση Απανταχού Καππαδοκών «Οι Τρεις Ιεράρχες». Και οι τέσσερις σύλλογοι έχουν προσωρινή έδρα και στεγάζονται δωρεάν φιλοξενούμενοι στα κεντρικά γραφεία της Ένωσης (πλατεία Ιπποδρομίου 3), ενώ όλη η μέχρι στιγμής υλικοτεχνική υποδομή τους καλύπτεται από την Ένωση Σμυρναίων – Μικρασιατών Β. Ε. Τα γραφεία της Ένωσης στην πλατεία Ιπποδρομίου διατίθενται εξίσου δωρεάν και στον Σύλλογο των Απανταχού Τριγλιανών Θεσσαλονίκης.
Η Ένωση δεν φείδεται βοήθειας και συμπαράστασης έναντι και οποιουδήποτε άλλου προσφυγικού φορέα. Το ίδιο έπραξε, όπου της ήταν δυνατόν, και με τους αδελφούς Ποντίους, Θρακιώτες, Ιμβρίους και Κωνσταντινουπολίτες, άλλοτε ενισχύοντας τον συντονισμό των ενεργειών τους για την δωρεάν παραχώρηση στέγης από το Δημόσιο (μέρους της ανταλλάξιμης περιουσίας), άλλοτε πάλι με πλήθος πολιτιστικών συνεργασιών.
Το Πνευματικό Κέντρο «Μικρασία», το Μουσείο του Μικρασιατικού Πολιτισμού – Αίθουσα «Μανόλης Ανδρόνικος», η Στέγη Μικρασιατικού Πολιτισμού, ο αγώνας για τη διαγραφή των προσφυγικών χρεών και την αποκατάσταση των μη αποκατασταθέντων προσφύγων, ο αγώνας για την κινητοποίηση και την συσπείρωση του Μικρασιατικού, όπου γης, ελληνισμού με πολλαπλή βοήθεια ως προς τη δημιουργία και το συντονισμό νέων τοπικών συλλόγων, η πρωτοβουλία για την από κοινού αντιμετώπιση του προσφυγικού ζητήματος με τους συλλογικούς φορείς των αδελφών Ποντίων, Ανατολικοθρακιωτών, Κωνσταντινουπολιτών, Ιμβρίων, Τενεδίων και Κυπρίων και πολύπλευρες άλλες εκδηλώσεις είναι ένα μέρος από όσα θέλουμε να πιστεύουμε ότι καταστούν το σωματείο μας ζωντανό κύτταρο του νεοελληνικού κορμού με πολυσχιδή δράση. Αμετακίνητος στόχος μας παραμένει η συνεχής προβολή και η ακαταπόνητη έρευνα του μικρασιατικού παρελθόντος μας στην προοπτική μιας δυναμικής ανατροφοδότησης του παρόντος και του μέλλοντος τόσο στην νεοελληνική όσο και στην ευρωπαϊκή και διεθνή διάσταση.